حموم عمومی های قدیمی

معروف ترین حمام های عمومی

تو ایران و آیین میترائیسم به کرات به پاکیزگی جسم و روح تاکید شده، به همین خاطر ایرانیان نخستین قوم در جهان هستن که برای شست و شو به ساخت گرمابه پرداختن. به طوری که ساخت حمام های عمومی و خصوصی تو دوره های مختلف بسیار رایج بوده و محدود به دوره هخامنشیان نمیشه و در کاخ پارتی آشور نمونه هایی از حمام خصوصی کشف شده. البته کهن ترین حمام ایران که در کاوش ها، بقایایی ازش وجود داره؛ حمام خصوصی تخت جمشید که در کتاب سوابق تاریخی حمام ها در این باره نوشتن" در یکی از کاخ های تخت جمشید، بقایای یک حمام خصوصی به دست آمده که از 2 بخش داخلی و خارجی تشکیل شده و با پله ای از هم جدا میشده است. بخش داخلی شامل خزینه و آب روی حمام می شده که بر روی چاه قرار داشته است. "

البته تو اون دوران بیشتر گرمابه ها مخصوص اشراف و طبقات بالای جامعه بود و معمولا موبدان با ساخت حمام های عمومی مخالفت می کردن. اما بعدها تو دوره ایلخانی به ویژه پس از اصلاحات غازان خان، عصر ساخت بناهای عام المنفعه شتاب بیشتری به خود گرفت و تو شهرهای زیادی گرمابه های عمومی ساخته شدن. هر چند که عصر شکوفایی ایجاد حمام به دوره صفویه برمی گرده و گرمابه هایی که تو این دوره در سراسر ایران ساخته شدن از نظر معماری و زیبایی از ظاهری منحصر بفرد و خاصی برخوردارن.

این روند ادامه پیدا می کنه تا در دوره پهلوی، که به علت گسترش سبک مدرن زندگی و شیوه های جدید لوله کشی، حمام ها به خانه های افراد راه پیدا می کنن و به تدریج گرمابه های سنتی ایرانی به خاطره ها سپرده میشه.

کارکرد حمام های قدیمی

حمام های قدیمی ایرانی فقط محلی برای شستشو نبودن و یه جور گردهمایی خانوادگی و محلی هم محسوب می شدن، مثل حمام عروسی، حمام زایمان، حنابندان، حمام دامادی و .... حمام کردن تو دوران گذشته برای خودش رسم و رسوماتی داشت، به قول  کارلاسرنا ( معدود سیاحان زنی که برای تماشای شیوه حمام کردن ایرانی ها به گرمابه می رفت ) " گاهی حمام یه زن ایرانی بیشتر از یک نیمروز طول می کشد.

" آخه اون قدیما حمام کردن اصلا سرپایی و چند دقیقه ای نبود؛ واسه خودش قاعده و قانون داشت، قبل و بعد داشت که باید همش رو رعایت می کردی تا بعد حمام احساس سبکی کنی. واسه همین وقتی پا میذاشتی به حمام، اول باید از یه حوضچه آب سرد میگذشتی و ساعت ها روی صفه و وسط بخار می نشستی تا حسابی خیس بخوری و استخوانات نرم بشن تا بری زیر دست دلاک کاربلد، بعدش هم کشیدن قلیان و خبر گرفتن از شمال تا جنوب شهر و این میون هم هر کی دوست داشت؛ یه نفس با صدای گرمش می خوند تا بقیه کیفور بشن. 

از نظر معماری هم حمام های ایرانی بسیار زیبا و هوشمندانه ساخته می شدن و با ایجاد راهروهای پیچ در پیچ و تعدیل تفاوت دمای سرد بیرون و هوای گرم داخل، مانع از سرما خوردن مراجعان می شدن. بیشتر حمام های قدیمی پایین تر از سطح زمین قرار داشتن تا با تکیه دادن اضلاع به زمین اطراف، حرارت داخلی درون حمام به تبع حرارت زمین اطراف تو تابستان ها خنک و تو زمستان ها گرم باشه.

مشهورترین حمام های قدیمی ایران

با توجه به این که چند سالی میشه که عملا استفاده از حمام های عمومی در بین مردم کاملا منسوخ شده و دیگه حتی پیرزن ها و پیرمردهای قدیمی هم از حمام عمومی کمتر استفاده می کنن؛ بیشتر حمام های قدیمی تبدیل به مخروبه شدن. ولی تو این بین بعضی از این حمام ها خوش شانس تر بودن و خوشبختانه از گزند حوادث دور موندن و ثبت تاریخی شدن، بعضی های دیگه هم با تغییر کاربری به موزه یا رستوران و ... تبدیل شدن و به عنوان یه مکان عمومی به حیاتشون ادامه میدن.

بعضی از مشهورترین و زیباترین حمام های قدیمی به جا مونده در کشور به شرح ذیل می باشن:

1. حمام فین کاشان

حمام فین کاشان نه به خاطر باغ زیبای فین کاشان ( یکی از نمونه های جذاب گردشگری این شهر ) معروفه نه به خاطر معماری منحصر بفردش؛ بلکه این حمام از اون جهت بین ایرانیا شناخته شده ست که برگی از تاریخ ایران تو این حمام رقم خورد. خیلیا تصور می کنن که تنها یه حمام داخل باغ فین وجود داره؛ در حالی که باغ فین دو حمام داره که در دو دوره مختلف ساخته شده؛ به نام های حمام سلطنتی و حمام صفوی یا حمام کوچک. علت معروفیت حمام صفوی که در سال 882 شمسی همزمان با بنای اولیه باغ ساخته شده به خاطر قتل میرزا تقی خان معروف به امیر کبیر، صدر اعظم شایسته ناصر الدین شاره قاجار تو این حمومه. 

8. حمام حاج شهباز خان کرمانشاه

این حمام قدیمی به دستور حاج شهباز خان، پسر منوچهر خان بیگلری که یکی از رجال بنام سیاسی و اجتماعی دوره قاحار بود؛ ساخته شد که در بافت قدیمی شهر کرمانشاه یعنی در کنار  بازار سنتی کرمانشاه همراه با معابر، مساجد و خانه های متعدد قدیمی این شهر قرار داره. این حمام هم که کم و بیش معماریش شبیه بیشتر حمام های ساخته شده دوره قاجاره و از سربینه یا رخت کن، گرم خانه و خزینه های آب سرد و گرم تشکیل میشه که سطوح داخلی اون گنبدهایی مقرنس کاری شده، داره و در قسمت سربینه هم دیوارها با نقاشی های زیبا تزئین شده.